Άρθρο της Τούλας Μπούτου για τον Στέλιο Σπεράντσα

γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε...

Η Ιατρική είχε πάντα κοινές και στέρεες ρίζες με τη Φιλοσοφία, τη Λογοτεχνία, την Τέχνη γενικά. Ο Ασκληπιός, ο Θεός της Ιατρικής ήταν κατά τους προγόνους μας υιός του μουσηγέτη Απόλλωνα, που ήταν συνάμα και γιατρός των Ολυμπίων Θεών, Θεός «ανεξίκακος».
Εξ’ άλλου η Ιατρική σαν επάγγελμα είναι ένα δυσβάσταχτο φορτίο για την ανθρώπινη φύση. Αυτή η καθημερινή αντιμετώπιση της αρρώστιας, του Πόνου και του Θανάτου δεν μπορεί παρά να προσθέτει και να αυξάνει τις μεταφυσικές ανησυχίες, την αγωνία και τα αισθήματα ανασφάλειας στον γιατρό-άνθρωπο, τον λειτουργό αυτής της επιστήμης. Πιστεύω λοιπόν πως η τροπή πολλών γιατρών προς την καλλιτεχνία, την Ποίηση και τη μουσική, είναι μια άμυνα, μια προσπάθεια για να υπάρξει κάποιο αντίβαρο σ’ αυτό το καταλυτικό δόσιμο στην πιο ωραία, την πιο ανθρωπιστική επιστήμη, μα και το μεγαλύτερο κόστος Ψυχικής φθοράς που είναι η Ιατρική. Η Ιατρική που αγωνίζεται για να προσφέρει ένα καλύτερο παρόν για τον άνθρωπο, που έτσι θα βαδίσει σ’ ένα ασφαλέστερο μέλλον, και η Τέχνη που θέλει να στολίζει αυτό το «παρόν» με όση περισσότερη ομορφιά γίνεται, και με κείνη τη μικρή ή μεγάλη δόση της «Διάρκειας» της Αθανασίας, που το φθαρτό της Ανθρώπινης υπόστασης απαγορεύει.
Πηγή τους είναι η ίδια η ανθρώπινη ψυχή, και η διάνοια, δύναμή τους η σκέψη, η παρατήρηση, η έμπνευση, η διορατικότητα, η φαντασία. Βέβαια στη τέχνη, στη Λογοτεχνία, στην Ποίηση είναι απαραίτητη και η θεία δωρεά, αυτό το ιδιαίτερο χάρισμα, η μικρή ή μεγάλη θεϊκή φλόγα, το «ταλέντο» όπως το λέμε. Χωρίς αυτή τη «σφραγίδα» της δωρεάς ο επιστήμονας θα μείνει μάλλον «επιστήμονας»
Ο Στέλιος Σπεράντσας ήταν από τους ανθρώπους που οι ιδιότητες του γιατρού και του Λογοτέχνη συνυπήρχαν επιτυχημένα κι αρμονικά και συμπλήρωναν η μια την άλλη.
Από πολύ μικρός έδειξε πως είχε αυτή τη «δωρεά». Γράφει ποίηση, είναι μόνον 13 ετών όταν βραβεύεται από τον Αθλητικό Όμιλο «Πανιώνιο» για έναν ύμνο που έγγραψε γι’ αυτόν.
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1888. Η καταγωγή του όμως ήταν από τη Σίφνο. Σπούδασε στην Ευαγγελική Σχολή και συνέχισε στην Αθήνα τις σπουδές του στην Ιατρική και Οδοντιατρική. Από το 1915-1922 υπηρέτησε σαν στρατιωτικός γιατρός και κατόπι σαν ακτινολόγος στο Νοσοκομείο «Σωτηρία».
Πολυγραφότατος με μια ποικιλία γραφής. Έγραψε ποίηση, πεζό, θέατρο για μεγάλους και παιδιά. Ο Πανεπιστημιακός δάσκαλος γινόταν ένας τρυφερός τραγουδιστής που αγκάλιαζε την παιδική ψυχή και τη νανούριζε και την έπλαθε και προσπαθούσε να της χαρίσει τη χαρά, τη δύναμη και την αισιοδοξία που της είναι απαραίτητα για ν’ αντρειωθεί. Έτσι χώρεσαν μέσα στο έργο του Εθνικές Εξάρσεις και Θρησκευτικές στιγμές και ώρες οικογενειακής θαλπωρής και γαλήνης. Ποιος από τους παλαιότερους δεν έχει τραγουδήσει εκείνο το γλυκύτατο «Στη γωνιά μας κόκκινο τ’ αναμμένο τζάκι» το ζυμωμένο με τις παιδικές μας ώρες.
Για την παιδική του ποίηση βραβεύτηκε από το περιοδικό «Νουμάς».
Για την πατρίδα του τη Σμύρνη έχει γράψει ποιήματα γεμάτα λυρισμό, αγάπη και παράπονο. Με περηφάνια τραγουδά και για το Βυζάντιο και την πτώση του που δεν τη θεωρεί τελειωτική, πάντα υπάρχει ένας ήλιος γυρισμού για την Ελλάδα. «Αθάνατο στη μνήμη των ανθρώπων θα μείνει ότι δεν πρέπει να πεθάνει» λέει και το πιστεύει.
Είναι πάντα ένας ποιητής χαμηλόφωνος αλλά γνήσια λυρικός.
Έγγραψε τις ποιητικές συλλογές «Ιάδες αύρα», «Συμφωνία», «Ψηφιδωτά», «Όταν φεύγουν οι ώρες», «Γαλάζιες ριμές», «Ορφικός λόγος», «Λάλον ύδωρ». Πάντα τον εμπνέει το Αρχαίο Πνεύμα. Αγαπά την παράδοση και τα θεμέλια της Ελληνικότητας. Η ποίησή του κλείνει σπέρματα Παλαμικής ποίησης που πολύ θαυμάζει.
Όμως η δάφνη η μυστική
φυτρώνει πάντα και πετά βλαστάρια τόσα
Για μια Πυθία που κατοικεί
μες στη ψυχή μας και μιλεί τη μυστική της γλώσσας

Και αλλού:
Σεις που το θεό ενοιώσατε με τη μορφή του ωραίου
Κι όλο το φως σας έγινε γνώση και νους και λόγος
Ακούστε με. Δεν είαμι ο σπερμολόγος
Ταξιδιώτης περνώ από δώ
και ταπεινός Απόστολος του Ναζωραίου

Έγγραψε και πεζογραφήματα «Στο δρόμο του Στοχασμού», «Μπαυρόν». Γραφή υπεύθυνη με πολλά στοιχεία ιστορικά, είναι μια θετική καταβολή για τη γνώση της προσωπικότητας και της ζωής του Φιλέλληνα Ποιητή.
Έγγραψε επίσης έξι θεατρικά έργα. Τα «Μαύρη Πεταλούδα», «Κασσιανή», «Κρίνο στ’ ακρογιάλι», «Αμφιτρύων», «Του φεγγαριού λουλούδια», «Άσμα Ασμάτων» και τη «Σκηνούλα μας» (παιδικό θέατρο). Παντού φεγγοβολά η λατρεία για την Πατρίδα και την Λευτεριά.
Πολλά επίσης είναι τα Ιατρικά του πονήματα. Πάντα με συνέπεια και ομορφιά λόγου. Βιβλία του παιδικής Λογοτεχνίας είναι: «Παιδικές ψυχές», «Σαν τα πουλιά», «Ίκαρος», «Τραγουδιστής των παιδιών», «Η δόξα των Ψαρρών», «Ταξιδεύοντας με τον Κοντορεβυθούλη», «Το βιβλίο που τραγουδά», «Μικρές φωνές». Επίσης γράφει σχολικά. Δώδεκα συνολικά ποιητικούς διαγωνισμούς κερδίζει.
Ο Σ. Σπεράντσας εκλέγεται Πρόεδρος της ΕΕΙΛ στις 22 Οκτωβρίου 1958. Διαδέχθηκε τον πρώτο πρόεδρο Άγγελο Τανάγρα που λόγω ασθενείας παραιτήθηκε τον Μάρτιο του 1957 λίγο μετά την εκλογή του, και έμεινε σαν «επίτιμος Πρόεδρος». Αξίζει να αναφερθούμε στο τότε Διοικητικό Συμβούλιο:

Πρόεδρος Σ. Σπεράντσας
Αντιπρόεδρος Ν. Δακουλίδης (Δόξας)
Γ. Γραμματέας Γ. Τσουκαντας
Έφορος Ι. Αντωνιάδης
Σύμβουλοι Μ. Αυγέρης, Ιω. Κούμαρης, Κ. Μουρίκης, Δελακαβιάς, Ν. Τουτουντζάκης
Ταμίας Ηώ Λαμπίρη

Ο Σ. Σπεράντσας έμεινε σαν πρόεδρος της Εταιρείας μέχρι το θάνατό του το 1962.
Από τις 2.5.1957 αποφασίζεται η προσχώρηση της Εταιρείας στη Διεθνή Ομοσπονδία Ιατρών Λογοτεχνών και στο Διεθνές Συνέδριο των Γιατρών Λογοτεχνών που έγινε στο Vichy 30 Ιουνίου του 1959 την εταιρεία εκπροσώπησε η κα. Ηώ Λαμπίρη με θέμα «Παύλος Νιρβάνας».
Κύκνειο άσμα αλλά και έργο ζωής για τον Σ. Σπεράντσα είναι το βιβλίο του «Οι Έλληνες Γιατροί Λογοτέχνες». Ήταν ο πρώτος που σκέφθηκε και συγκέντρωσε με πολύ κόπο και πολλές προσπάθειες υλικό κυρίως από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι τα τελευταία χρόνια λίγο πριν το θάνατό του. Στην εισαγωγή του βιβλίου μεταξύ των άλλων αναφέρεται και στην άποψη του Παλαμά: «Η Επιστήμη απλώνει ορίζοντες. Και δεν κρυώνει ούτε νοθεύει την έμπνευση του Ποιητή. Ζεσταίνει και βαθαίνει και μεγαλώνει την Ποίηση».
Το βιβλίο αρχίζει με αναφορά σε μερικούς Αρχαίους Έλληνες ποιητές που ήταν και γιατροί. Ο Ορφέας για παράδειγμα ήταν μουσικός, μάντης, ποιητής και γιατρός στηριζόμενος στη μαγεία. Ο Επίχαρμος, ο Εμπεδοκλής και άλλοι. Συνεχίζει με αναφορές στον Ελληνισμός της Ρώμης. Στο Βυζάντιο. Και μπαίνει κυρίως στο θέμα στο κεφάλαιο «Ελληνισμός και Τουρκοκρατία». Γιατί όπως έγγραφε ο Ζαμπέλιος «Το Γένος αιχμαλωτίζεται. Το Έθνος μένει όρθιον». Το κεφάλαιο «Έλληνες γιατροί Λογοτέχνες» αρχίζει την αναφορά του από τον 16ο αιώνα με πολλές πληροφορίες για τους τότε Έλληνες Λογοτέχνες.
«Οι γιατροί -αναφέρει ο συγγραφέας- αποτελούσαν μαζί με τον κλήρο τη δυαδική διανόηση του Γένους που κράτησε ακοίμητη την Εθνική Εστία και χρόνια ετοίμαζε και εθέρμαινε την Εθνική Ψυχή». Γιατροί όπως ο Άλεξ. Μαυροκορδάτος (1636-1708), ο Βηλαράς, ο Κωλέττης, ο Περδικάρης κ.ά. με την στενή επαφή τους με τον κατακτητή εξαιτίας της Ιατρικής τους ιδιότητας που ήταν βαθειά σεβαστή και απαραίτητη για τον εχθρό, κατόρθωσαν να επιβάλλονται, να διευθετούν και να βοηθούν τον σκλαβωμένο λαό.
Η ταξινόμηση των γιατρών με μικρό βιογραφικό και πληροφορίες για το λογοτεχνικό τους έργο φθάνει μέχρι το 1961. Έχουν βέβαια παραληφθεί συνάδελφοι, οπωσδήποτε υπάρχουν ελλείψεις, όμως το βιβλίο είναι ένα πολύτιμο ντοκουμέντο για την προσφορά των Ελλήνων Γιατρών στη Λογοτεχνία και δίκαια πήρε έπαινο από την Ακαδημία. Ο συγγραφέας αναφέρει σαν Πρόλογο:
«Εκοπιάσαμε πολύ ανασκαλεύοντας συγγράμματα, μελέτες, μονογραφίες, περιοδικά κλπ, για ν’ ανεύρομε τα ονόματα των γιατρών που μνημονεύει το βιβλίο τούτο και να τους βιογραφήσουμε παραθέτοντας και όσες εικόνες μπορούσαμε. Διαφορετικά ίσως πολλών τα ονόματα θα τα έσβηνε από τη μνήμη μας ο χρόνος.»
Από πολλά χρόνια πόθος και φιλοδοξία της ΕΕΙΛ ήταν η συνέχιση και η επέκταση του βιβλίου του Σ. Σπεράντσα για να συμπεριλάβει όσους γίνεται περισσότερους συναδέλφους γιατρούς-λογοτέχνες και να παραδοθεί περιεκτικό και αξιόλογο στους επερχόμενους.
Οι προηγούμενες διοικήσεις προσπάθησαν γι’ αυτό και πολλές προσεγγίσεις και συζητήσεις έχουν γίνει. Ας ευχηθούμε πως αυτός ο πόθος, το χρέος προς αυτούς που έχουν φύγει από κοντά μας και προς αυτούς που θα έρθουν και θα θέλουν να πληροφορηθούν, θα πραγματοποιηθεί στις μέρες μας.
Θα είναι και ακόμα ένας φόρος τιμής και προς τον εμπνευστή της ιδέας, τον Στέλιο Σπεράντσα.