Το γλωσσικό ζήτημα είναι ζήτημα διανοητικό. Όπλο του είναι ο Λόγος. Και ο Λόγος μπορεί να κόβει. Ξίφος λόγου, λέει ο Σοφοκλής. Κι ο Παλαμάς, που ως φαίνεται πολλά ήταν τα κοινά με της σημερινής ζωής δεινά που απασχολούσαν την κοινωνία του, λέει: «Το μόνο ζήτημα μέσα στο Σουλτανάτο του ρουσφετιού που μπορείς να το κράξεις ιδεολογικό είναι το Γλωσσικό ζήτημα.»
Αλλά και ο Σολωμός θα ταυτίσει τη Γλώσσα με το υπέρτατο αγαθό, την Ελευθερία. «Δεν έχω τίποτ’ άλλο στο μυαλό μου παρ’ Ελευθερία και Γλώσσα»
Η γλώσσα είναι το όργανο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Και τα ζώα έχουν τη δική τους «μιλιά» όμως ο άνθρωπος χάρη στην πολύ εξελιγμένη δομή του εγκεφάλου του και την ύπαρξη του κέντρου λόγου στην αριστερή συνήθως κροταφική χώρα, είναι προικισμένος με την ικανότητα να εκφράζεται σε ένα πλήθος από «γλώσσες» των διαφόρων λαών. Η γλώσσα λοιπόν είναι το «όργανο». Και οι λέξεις είναι τα «σύμβολα».
Όσο πιο μακροχρόνια η ύπαρξη και η πορεία μέσα στο χρόνο μιας γλώσσας τόσο πιο πλούσια σε «σύμβολα» δηλαδή σε λέξεις που την αποτελούν. Υπολογίζεται πως η Ελληνική Γλώσσα (και ανάλογα η αγγλική π.χ. καθώς και άλλες γλώσσες καλλιεργημένων λαών) έχει 500.000 λέξεις. Συμπεριλαμβάνονται βέβαια τεχνικές, επιστημονικές λέξεις και ιδιωματισμοί, που μόνον σε πολύ ειδικές περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Στην καθημερινή ζωή και επαφή των ανθρώπων μόνον ένας πολύ μικρός αριθμός σε σύγκριση θα μπορούσε να εκφράσει τις λέξεις που ακούγονται. Γύρω στις 1.000 με 2.000.
Η δική μας γλώσσα με τη δύναμη και την αυτοτέλεια της πορεύτηκε μέσα στο χρόνο πάντα νικώντας αυτό το χρόνο. Δεν την απορρόφησε ποτέ κανένας λαός απ’ αυτούς που επιβουλεύτηκαν την ελευθερία και την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Ζώντας πάντα μέσα στο στόμα του Λαού εξελίσσεται και διαμορφώνεται. Όμως οι ρίζες της πάντα ίδιες. Μια είναι η γλώσσα κι ας φαίνεται τόσο διαφορετική στη σημερινή μορφή της από κείνη των αρχαίων μας προγόνων.
Εκείνο που μας τρομάζει σήμερα είναι η γλωσσική μας ένδεια. Γιατί, ενώ ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας είναι τόσος και ζηλευτός, γιατί δεν τον χρησιμοποιούμε; Τι περισσότερο φταίει; Που η Παιδεία μας δεν ανταποκρίθηκε; Που ολιγώρησε; Πόσος είναι ο κίνδυνος; Είναι κάτι παροδικό αυτό το φαινόμενο της φτωχής γλώσσας; Και γρήγορα θα βρει πάλι την ανοδική της εξέλιξη; Είναι ένα γενικό φαινόμενο της γενικής φτώχειας και «λειψυδρίας» του καιρού μας; Είναι πάντως ένα πραγματικό γεγονός και πρέπει να μας απασχολεί. Ακούμε τόσο συχνά από το στόμα των νέων κυρίως, συνεχώς επαναλαμβανόμενες άκομψες λέξεις, θλιβερά υποκατάστατα της όμορφης ελληνικής μας γλώσσας. Ξενοφερμένες λέξεις που δεν συγκρίνονται με τις αντίστοιχες δικές μας. Λέξεις αταίριαστες που μας ξαφνιάζουν δυσάρεστα. Που μας εκθέτουν. Που μας προβληματίζουν. «Η γλώσσα μας – έλεγε ο Κ. Παλαμάς, ένας από τους κορυφαίους μας στον αγώνα για την γλώσσα – είναι εύκολη σαν το νερό που τρέχει, της πηγής και δύσκολη σαν τ’ άλογο τ’ ακαβαλίκευτο.»
Μια ευλύγιστη γλώσσα λοιπόν, που κυλά αβίαστα σα νερό, αλλά μπορεί ν’ αγριέψει και να γίνει αδάμαστη σαν το ακαβαλίκευτο άλογο αν δεν ξέρεις να το χρησιμοποιήσεις. «Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ξέρεις να εξουσιάζεις αυτό το όργανο». Έλεγε και ο ποιητής ντ’ Αντούτσιο για το πολύτιμο όργανο της Λογοτεχνίας, τη Γλώσσα.
Καμία άλλη γλώσσα στον κόσμο εξόν από την Ελληνική, δεν έχει εισχωρήσει περισσότερο, δεν έχει χαρίσει λέξεις στις γλώσσες των άλλων λαών. Στις επιστήμες, στις τέχνες, σ’ όλες τις εκφράσεις της καθημερινής ζωής, παντού θα βρεις αν λίγο ψάξεις, λέξεις καλοβαλμένες και αμετακίνητες, ελληνικές λέξεις.
«Ένα κερί που μάχεται στο σκοτάδι, όπως πολύ εύστοχα και λυρικά γράφει ο Δαμιανός Στρουμπούλης, δανεισμένος την παρομοίωση από μια Κινέζικη παροιμία, είναι κι η δουλειά που γίνεται από τον «Όμιλο Πειραιώς για τη Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας» καθώς και από τους ανάλογους ομίλους της Αθήνας και της Καβάλας.
Το περιοδικό του Ομίλου «Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ» που άρχισε να περνά τολμηρά και επιτυχημένα τα ελληνικά σύνορα και να ταξιδεύει σε μακρινές χώρες, όπου κι αν υπάρχει Ελληνική Ψυχή και χέρι ικανό να σηκώσει τη σημαία αυτού του ιδανικού, μιλά για ολοένα καινούργιες και μεγαλύτερες επιτυχίες.
Έμοιαζε με ουτοπία στην αρχή αυτή η πίστη, πως μπορεί η Ελληνική Γλώσσα ν’ αποκτήσει διαστάσεις μιας παγκόσμιας γλώσσας, όπως είχε γίνει χωρίς επιτυχία για την Εσπεράντο από το γιατρό Λούντβιχ Ζάμενχωφ (με το ψευδώνυμο DOCTORO ESPERANTO) και με την
IDO και την INTELINGUA. Όμως για μια γλώσσα που έχει ήδη βάλει τη γλωσσική της σφραγίδα ανεξίτηλη στις γλώσσες των άλλων λαών, τίποτε δεν μπορεί ν’ αποκλειστεί. Τίποτα δεν πρέπει να σταματήσει αυτή τη προσπάθεια τουλάχιστον. Για να μη «καταριόμαστε το σκοτάδι αφού θα μπορούσαμε ν’ ανάψουμε έστω ένα κερί», όπως λέει η Κινέζικη παροιμία.
Τελειώνοντας θα θυμίσω μια ωραιότατη στροφή από το ποίημα του Κ. Παλαμά ΜΕ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ:
Με τη Μητέρα γλώσσα μας καταφρονεμένη
από το άδειο ανάξιο νου, την άξια δουλεμένη
στο πείσμα των ανήξερων από τον ποιητή
χτίστε τα χτίσματα λογής. Ανθεί και σβεί στα χείλη
τ’ άυλο λουλούδι. Δέσε το με νέα ζωή, κοντύλι
στην πέτρα την θαυματουργή του λόγου. Στο χαρτί!
Πολλές φορές ένα ποίημα μπορεί να μιλεί με πολύ περισσότερα λόγια από το πιο μεγάλο και εμπεριστατωμένο άρθρο.
Τούλα Μπούτου
Αλλά και ο Σολωμός θα ταυτίσει τη Γλώσσα με το υπέρτατο αγαθό, την Ελευθερία. «Δεν έχω τίποτ’ άλλο στο μυαλό μου παρ’ Ελευθερία και Γλώσσα»
Η γλώσσα είναι το όργανο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Και τα ζώα έχουν τη δική τους «μιλιά» όμως ο άνθρωπος χάρη στην πολύ εξελιγμένη δομή του εγκεφάλου του και την ύπαρξη του κέντρου λόγου στην αριστερή συνήθως κροταφική χώρα, είναι προικισμένος με την ικανότητα να εκφράζεται σε ένα πλήθος από «γλώσσες» των διαφόρων λαών. Η γλώσσα λοιπόν είναι το «όργανο». Και οι λέξεις είναι τα «σύμβολα».
Όσο πιο μακροχρόνια η ύπαρξη και η πορεία μέσα στο χρόνο μιας γλώσσας τόσο πιο πλούσια σε «σύμβολα» δηλαδή σε λέξεις που την αποτελούν. Υπολογίζεται πως η Ελληνική Γλώσσα (και ανάλογα η αγγλική π.χ. καθώς και άλλες γλώσσες καλλιεργημένων λαών) έχει 500.000 λέξεις. Συμπεριλαμβάνονται βέβαια τεχνικές, επιστημονικές λέξεις και ιδιωματισμοί, που μόνον σε πολύ ειδικές περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Στην καθημερινή ζωή και επαφή των ανθρώπων μόνον ένας πολύ μικρός αριθμός σε σύγκριση θα μπορούσε να εκφράσει τις λέξεις που ακούγονται. Γύρω στις 1.000 με 2.000.
Η δική μας γλώσσα με τη δύναμη και την αυτοτέλεια της πορεύτηκε μέσα στο χρόνο πάντα νικώντας αυτό το χρόνο. Δεν την απορρόφησε ποτέ κανένας λαός απ’ αυτούς που επιβουλεύτηκαν την ελευθερία και την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Ζώντας πάντα μέσα στο στόμα του Λαού εξελίσσεται και διαμορφώνεται. Όμως οι ρίζες της πάντα ίδιες. Μια είναι η γλώσσα κι ας φαίνεται τόσο διαφορετική στη σημερινή μορφή της από κείνη των αρχαίων μας προγόνων.
Εκείνο που μας τρομάζει σήμερα είναι η γλωσσική μας ένδεια. Γιατί, ενώ ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας είναι τόσος και ζηλευτός, γιατί δεν τον χρησιμοποιούμε; Τι περισσότερο φταίει; Που η Παιδεία μας δεν ανταποκρίθηκε; Που ολιγώρησε; Πόσος είναι ο κίνδυνος; Είναι κάτι παροδικό αυτό το φαινόμενο της φτωχής γλώσσας; Και γρήγορα θα βρει πάλι την ανοδική της εξέλιξη; Είναι ένα γενικό φαινόμενο της γενικής φτώχειας και «λειψυδρίας» του καιρού μας; Είναι πάντως ένα πραγματικό γεγονός και πρέπει να μας απασχολεί. Ακούμε τόσο συχνά από το στόμα των νέων κυρίως, συνεχώς επαναλαμβανόμενες άκομψες λέξεις, θλιβερά υποκατάστατα της όμορφης ελληνικής μας γλώσσας. Ξενοφερμένες λέξεις που δεν συγκρίνονται με τις αντίστοιχες δικές μας. Λέξεις αταίριαστες που μας ξαφνιάζουν δυσάρεστα. Που μας εκθέτουν. Που μας προβληματίζουν. «Η γλώσσα μας – έλεγε ο Κ. Παλαμάς, ένας από τους κορυφαίους μας στον αγώνα για την γλώσσα – είναι εύκολη σαν το νερό που τρέχει, της πηγής και δύσκολη σαν τ’ άλογο τ’ ακαβαλίκευτο.»
Μια ευλύγιστη γλώσσα λοιπόν, που κυλά αβίαστα σα νερό, αλλά μπορεί ν’ αγριέψει και να γίνει αδάμαστη σαν το ακαβαλίκευτο άλογο αν δεν ξέρεις να το χρησιμοποιήσεις. «Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ξέρεις να εξουσιάζεις αυτό το όργανο». Έλεγε και ο ποιητής ντ’ Αντούτσιο για το πολύτιμο όργανο της Λογοτεχνίας, τη Γλώσσα.
Καμία άλλη γλώσσα στον κόσμο εξόν από την Ελληνική, δεν έχει εισχωρήσει περισσότερο, δεν έχει χαρίσει λέξεις στις γλώσσες των άλλων λαών. Στις επιστήμες, στις τέχνες, σ’ όλες τις εκφράσεις της καθημερινής ζωής, παντού θα βρεις αν λίγο ψάξεις, λέξεις καλοβαλμένες και αμετακίνητες, ελληνικές λέξεις.
«Ένα κερί που μάχεται στο σκοτάδι, όπως πολύ εύστοχα και λυρικά γράφει ο Δαμιανός Στρουμπούλης, δανεισμένος την παρομοίωση από μια Κινέζικη παροιμία, είναι κι η δουλειά που γίνεται από τον «Όμιλο Πειραιώς για τη Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας» καθώς και από τους ανάλογους ομίλους της Αθήνας και της Καβάλας.
Το περιοδικό του Ομίλου «Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ» που άρχισε να περνά τολμηρά και επιτυχημένα τα ελληνικά σύνορα και να ταξιδεύει σε μακρινές χώρες, όπου κι αν υπάρχει Ελληνική Ψυχή και χέρι ικανό να σηκώσει τη σημαία αυτού του ιδανικού, μιλά για ολοένα καινούργιες και μεγαλύτερες επιτυχίες.
Έμοιαζε με ουτοπία στην αρχή αυτή η πίστη, πως μπορεί η Ελληνική Γλώσσα ν’ αποκτήσει διαστάσεις μιας παγκόσμιας γλώσσας, όπως είχε γίνει χωρίς επιτυχία για την Εσπεράντο από το γιατρό Λούντβιχ Ζάμενχωφ (με το ψευδώνυμο DOCTORO ESPERANTO) και με την
IDO και την INTELINGUA. Όμως για μια γλώσσα που έχει ήδη βάλει τη γλωσσική της σφραγίδα ανεξίτηλη στις γλώσσες των άλλων λαών, τίποτε δεν μπορεί ν’ αποκλειστεί. Τίποτα δεν πρέπει να σταματήσει αυτή τη προσπάθεια τουλάχιστον. Για να μη «καταριόμαστε το σκοτάδι αφού θα μπορούσαμε ν’ ανάψουμε έστω ένα κερί», όπως λέει η Κινέζικη παροιμία.
Τελειώνοντας θα θυμίσω μια ωραιότατη στροφή από το ποίημα του Κ. Παλαμά ΜΕ ΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ:
Με τη Μητέρα γλώσσα μας καταφρονεμένη
από το άδειο ανάξιο νου, την άξια δουλεμένη
στο πείσμα των ανήξερων από τον ποιητή
χτίστε τα χτίσματα λογής. Ανθεί και σβεί στα χείλη
τ’ άυλο λουλούδι. Δέσε το με νέα ζωή, κοντύλι
στην πέτρα την θαυματουργή του λόγου. Στο χαρτί!
Πολλές φορές ένα ποίημα μπορεί να μιλεί με πολύ περισσότερα λόγια από το πιο μεγάλο και εμπεριστατωμένο άρθρο.
Τούλα Μπούτου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου